In vrijwel alle sectoren zijn we momenteel getuige van transitie. Het vertellen van het juiste verhaal speelt daarbij een belangrijke rol. Maar welk veranderverhaal vertel je precies?
Op onze laatste bureaudag was Harry te Riele gastspreker. Met veel enthousiasme vertelde hij over het ‘comfortably out of control’ zijn. Middenin de transitie ineens het gevoel te hebben alle controle kwijt te zijn, maar tegelijkertijd bijna intuïtief weten dat het goed gaat komen. Terwijl ik naar hem zat te luisteren, realiseerde ik me dat het vertellen van het juiste verhaal daarbij een grote rol speelt. Maar welk verhaal precies?
Transitie is een grondig maatschappelijk veranderingsproces van een oud naar een nieuw evenwicht, waarbij veranderingen optreden in structuren, cultuur en werk- en leefwijzen. In vrijwel alle sectoren zijn we momenteel getuige van dergelijke transities. Denk maar aan de energietransitie, of de transities die gaande zijn in retail, de zorg, of het onderwijs. En zelfs onze democratie lijkt niet te ontkomen aan een onvermijdelijke transitie. Kenmerk van een transitie is de verandering van paradigma: op basis van nieuwe uitgangspunten, principes en waarden ga je kijken hoe je de boel op een nieuwe manier gaat ordenen.
Paradigmaverschuivingen zijn van alle tijden. De paradigma’s hebben elkaar door de geschiedenis keer op keer opgevolgd. Ze ontstonden, ontwikkelden zich, werden dominant en verdwenen om plaats te maken voor een volgend paradigma. Welbekend is de dubbele S-curve, waarbij als het goed is de nieuwe S (de onderstroom) al aan het ontstaan is terwijl de oude S (de bovenstroom) aan het eind van zijn tijd is gekomen en we binnen dat paradigma niet meer in staat lijken om de uitdagingen het hoofd te bieden.
En precies daar is het me om te doen. Ik merk meer en meer dat vooral de organisaties binnen het huidige paradigma (dus aan de bovenkant van die S-curve) vaak baat hebben bij het vertellen van een transitieverhaal. Transitieverhalen zijn veranderverhalen die in gang worden gezet door die ontembare externe krachten en bewegingen. Het onderkennen van de krachten en het vinden van de mogelijke ontwikkelpaden vormen de twee belangrijkste ingrediënten van een goed transitieverhaal. Het goed lezen van de tijdsgeest, het signaleren van de verschuivingen, en het onderkennen van de invloed daarvan is de kern van elk transitieverhaal.
Maar niet iedereen bevindt zich aan de bovenkant van die heersende S. De starters en start-ups die nu bezig zijn met het ontwikkelen van een volgende S met een nieuw paradigma zijn bezig met het ontwikkelen van een mogelijk nieuwe toekomst. En in dat geval vertel je een visieverhaal. Bij visieverhalen staat het na te streven toekomstbeeld centraal, gebaseerd op een nieuw paradigma. Visieverhalen spreken tot de verbeelding, juist omdat ze iets voorstelbaar nieuws laten zien. Ze zijn en blijven een van de krachtigste verhaalvormen om verandering in gang te zetten.
De meest radicale verhalen vind je op het moment dat een organisatie in staat is vanuit de oude S te springen naar de nieuwe S. Dan is er daadwerkelijk sprake van een transformatie. Organisaties die in staat zijn zichzelf te transformeren spreken altijd tot onze verbeelding. Ze breken met het verleden, ze verleggen de grenzen, ze veranderen zelf het paradigma en verwerven zo een eigen nieuw fundament. Waarmee ze hun toekomst een radicaal andere draai geven en ze zaken voorgoed en onomkeerbaar gaan veranderen.
Visie, transitie, transformatie. Ieder van deze verhalen kent een andere opbouw, een andere structuur. In Change the Script heb ik getracht die structuren te ontleden. Echte verandering begint met een eigen verhaal, maar weet dan ook over welke verandering het gaat, en welk verhaal jij uiteindelijk dus kan vertellen.
