We houden van visieverhalen. Ik ook. Ze grijpen je bij de lurven en nemen je mee de toekomst in door een beeld te schetsen dat werkt als een stip op de horizon. Het vertellen van een visieverhaal is daarom een van de mooiste manieren om verandering in gang te zetten. Ze raken en inspireren, ze verleiden. Maar juist in dat verleidende aspect schuilt ook een groot gevaar. Als je niet oppast, ga je te veel beloven, of de dingen bewust mooier maken dan ze zijn. De verleiding om dat te doen is groot, want mensen meekrijgen is een van je grootste zorgen. Vette worsten werken. Maar mensen een vette worst voorhouden is heel iets anders dan een visie verkondigen.
Neem de timeshare-projecten aan de Spaanse kust, die aan de man werden gebracht. Tijdens een welverdiende vakantie spelen dubieuze projectontwikkelaars haarfijn in op de diep gekoesterde wens van de argeloze toerist om ooit een eigen vakantiehuis in het buitenland te bezitten. Met balkon, terras en zwembad. Een eigen stek aan de Costa, helemaal van jou, en je kunt ernaartoe wanneer je maar wilt. En straks, na je pensioen, kun je er lekker overwinteren in je eigen huis. Zo’n eindbeeld trok, de een meer dan de ander. Maar meestal ging het om verlokking en verleiding in het vakantiemoment. Want nadat je volenthousiast in de Spaanse zon je handtekening onder het contract had gezet, realiseerde je je eenmaal thuis dat je jouw vakantiebestemming voorgoed had bepaald. Voor de rest van je leven. Het contract bleek waterdicht, er was geen weg meer terug. Binnen organisaties worden onder het mom van visie nog steeds projecten aan de medewerkers verkocht als wonderschone timeshare-appartementen. En maar al te vaak trappen ze erin.
Hoe kun je een vette worst onderscheiden van een dikke stip aan de horizon? Het eerste kenmerk van een vette worst is het makkelijk te bereiken resultaat. Als je te horen krijgt dat het helemaal niet zo moeilijk is om er te komen, dat het vooral een kwestie is van doorzetten, volhouden en af en toe even de randen van het toelaatbare opzoeken, dan heb je in de meeste gevallen te maken met een heuse vette worst. Bij het tot leven wekken van een visie is niets gemakkelijk of eenvoudig. De visie geeft weliswaar richting maar te bereiken toekomst ligt ver weg, en de weg ernaartoe is niet een-twee-drie even uit te tekenen.
Een tweede kenmerk van een vette worst is dat de bedoeling van dat eindbeeld meestal niet oprecht is. Of het nu gaat om het verkrijgen van macht, rijkdom of een lekker lui leventje, als publiek voel je al snel dat dat natuurlijk niet kan kloppen. Je krijgt immers niets voor niets. Het streven dat in de visie ligt besloten, moet een nobel streven zijn, waarin er daadwerkelijk naar een betere wereld wordt gestreefd.
Een derde kenmerk van de vette worst is dat we het voor onszelf doen. Niets geen Robin-Hoodgedachte van het stelen van de rijken om het aan de armen te geven, maar gewoon stelen om het lekker zelf te houden. In verhaaltermen: als de held het voor zichzelf doet, en zo genereus is om jou als publiek te laten meeprofiteren, dan weet je dat je moet oppassen. Dan ben je terechtgekomen in een duister piramidespel of heb je voor je het weet ineens je ziel aan de duivel verkocht.
Maar het belangrijkste kenmerk van de vette worst, is precies wat het is: een sappig, vetmakend bijna niet te versmaden aanbod dat jou wordt voorgehouden. Een aanbod dat inspeelt op jouw gulzigheid en gretigheid, waarvan je diep in je hart weet dat het niet goed is, maar slecht. Een lokkertje dat enkel is gebaseerd op eigengewin en waarvan uiteindelijk niemand anders dan de aanbieder, jij en nog een paar anderen beter gaan worden. Niet de klanten, leerlingen of patiënten, niet de samenleving, niet de mensheid.
De wereld zit vol met verleiding door vette worsten, die onder het mom van een geniale visie aan de man worden gebracht. Trap er niet in, en word ook vooral zelf geen worstverkoper.
Dit artikel is een fragment uit Change the Script. Het verscheen eerder op de site van Bex*communicatie.